Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu (GRECO)
4 Mayıs 1998 tarihinde gerçekleştirilen 102. Avrupa Konseyi (AK) Bakanlar Komitesi toplantısında alınan (98) 7 sayılı ilke kararı ile, “1 Mayıs 1999 tarihi itibariyle bir ‘genişletilmiş kısmi anlaşma’ şeklinde” Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu (GRECO) kurulması yetkisi tesis edilmiş olup, iş bu yetkiye dayanarak 17 kurucu üye devlet tarafından (99) 5 sayılı ilke kararı ile GRECO 1 Mayıs 1999 günü itibariyle kurulmuştur.
GRECO’ya Katılım
GRECO’ya katılım için, AK’ye üye olmak gerekli değildir. Tam üyelik için aranan tek koşul, GRECO tarafından değerlendirilmeye alınmayı kayıtsız şartsız olarak kabul etmek ve “karşılıklı değerlendirme” aşamalarına herhangi bir çekince koymaksızın katılmaktır.
Ülkemiz, ulusal ve uluslararası alanda önemli bir sorun halini alan yolsuzluk olgusuyla mücadele konusundaki irade ve kararlılığının bir göstergesi olarak, 1 Ocak 2004 itibarıyla GRECO’ya üye olmuştur.
GRECO’ya en son 1 Ocak 2020 tarihi itibarıyla Kazakistan üye olmuş ve GRECO’nun üye sayısı böylece 49’a ulaşmıştır.
Amaç
GRECO’nun amacı, “dinamik karşılıklı değerlendirme süreci” (a dynamic process of mutual evaluation) ve “emsal baskısı” (peer pressure) mekanizmalarını işletmek suretiyle üyelerinin AK tarafından oluşturulan yolsuzlukla mücadele standartlarına uygunluğunu değerlendirmek ve bu yolda kapasitelerinin artırılmasına yardımcı olmaktır.
GRECO’nun Çalışma Yöntemi
GRECO, ülkeleri, birbirinin mantıksal uzantısı ve devamı olarak değerlendirilen aşamalar silsilesi içinde değerlendirmektedir. Bu aşamalar, dönemleri ve kapsadığı konuları itibarıyla aşağıdaki gibidir:
| Evreler | Dönem | Konu |
| Birinci Değerlendirme Aşaması | 2000 – 2002 |
|
| İkinci Değerlendirme Aşaması | 2003-2006 |
|
| Üçüncü Değerlendirme Aşaması | 2007-2012 | 1. Tema: Suç Haline Getirme
|
| Dördüncü Değerlendirme Aşaması | 2012- | 1. Tema: Parlamento Üyeleri Açısından Yolsuzlukla Mücadele 2. Tema: Hâkim ve Savcılar Açısından Yolsuzlukla Mücadele |
| Beşinci Değerlendirme Aşaması | 2017- | 1. Tema: Merkezi hükümetlerde (En Üst Yürütme Görevi); 2. Tema: Kolluk Makamlarında, Yolsuzluğun Önlenmesi ve Dürüstlüğün Teşvik Edilmesi. |
GRECO, kural olarak her bir değerlendirme aşaması (evaluation round) ile ilgili ayrı ayrı olmak üzere; öncelikle ülkeleri, değerlendirme sualnamelerine (evaluation questionnaire) verilen cevaplar ve yerinde ziyaret/ülke ziyareti (on-site visit) çerçevesinde toplanan bilgiler esas alınarak değerlendirmeye tabi tutmaktadır.
Bilahare, incelenen ülke tarafından karşılanması gerekli görülen tavsiyelerin yer aldığı ülke değerlendirme raporu (evaluation report) GRECO genel kurulunda kabul edilir ve ülkelerden bu tavsiyeleri 18 ay içerisinde yerine getirmesi istenir.
En geç 18 ay içerisinde incelenen ülke tarafından GRECO Sekretaryasına sunulması zorunlu olan “durum raporu” (situation report) üzerine GRECO Sekretaryasının yardımı ile ülke raportörleri tarafından taslak uygunluk raporu hazırlanır. GRECO genel kurulunda kabul edilen “uygunluk raporu” (compliance report) veya gerek görülmesi halinde ek 12-18 aylık bir dönem sonunda, yine GRECO genel kurulunda kabul edilen “ek uygunluk raporu” (addendum compliance report) ve/veya “ara uygunluk raporu” (interim compliance report) ve/veya “ikinci uygunluk raporu” (second compliance report) ile tavsiyelerin ne ölçüde yerine getirildiği belirlenir.
GRECO, üyelerinin zorunlu ya da gönüllü katkıları ile faaliyetlerini sürdürmektedir. GRECO bütçesine ülkemizin zorunlu katkı payı, Adalet Bakanlığı bütçesinden ödenmektedir. GRECO üyelerinin yılda 3 kez Strazburg’da yapılan düzenli genel kurul toplantılarına Bakanlığımızca katılım sağlanmaktadır.
Türkiye I. ve II. Aşama Değerlendirme Süreci
Birinci Değerlendirme Aşamasının temalarını;
- “Yolsuzluk suçlarının önlenmesi, soruşturulması, yargılanması ve karara bağlanmasından sorumlu kişilerin ya da kurulların bağımsızlığı, özerkliği ve yetkileri”,
- “Yolsuzlukla mücadeleden sorumlu kişi ya da kurulların uzmanlaşmalarının teşvik edilmesi ve görevlerini yerine getirebilmeleri için uygun imkân ve eğitimin sağlanması”,
- “Yolsuzluk davalarıyla ilgili soruşturma, kovuşturma ve cezadan muafiyet”;
İkinci Değerlendirme Aşamasının temalarını ise;
- “Yolsuzluk gelirlerine el koyma ve müsadere”,
- “Kamu yönetimi ve yolsuzluk”,
- “Tüzel kişiler ve yolsuzluk”,
Bahse konu aşamalar 2010 yılında tamamlanmıştır.
Türkiye’nin III. Aşama Değerlendirme Süreci
GRECO’nun Üçüncü Değerlendirme Aşamasında;
- “Suç Haline Getirme” başlıklı Tema I kapsamında; üye devletlerin yolsuzluk suçlarına ilişkin mevzuatlarının “Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesi” ile anılan Sözleşme’ye Ek Protokol hükümlerine uygunluğu,
- “Siyasi Partilerin Finansmanında Şeffaflık” başlıklı Tema II kapsamında ise, siyasî partilerin ve seçim kampanyalarının finansmanına ilişkin düzenlemelerin AK Bakanlar Komitesinin 2003/4 sayılı “Siyasî Partilerin ve Seçim Kampanyalarının Finansmanında Yolsuzluğa Karşı Ortak Kurallar Tavsiyesi”nde belirtilen hususlara uygunluğu,
Bahse konu aşama 2020 yılında tamamlanmıştır.
Türkiye’nin IV. Aşama Değerlendirme Süreci
Dördüncü Değerlendirme Aşaması’nda;
- Tema I kapsamında; parlamento üyeleri bakımından yolsuzluğun önlenmesi,
- Tema II kapsamında; hâkimler ve savcılar bakımından yolsuzluğun önlenmesi,
Dördüncü Değerlendirme Aşaması kapsamında ülkemiz hakkındaki Değerlendirme Raporu 2015 yılında kabul edilmiştir. Ülkemizce atılan adımlar hakkında halihazırda “Dördüncü Değerlendirme Aşaması Beşinci Ara Uyum Raporu” 18-22 Kasım 2024 tarihlerinde gerçekleştirilen 98. Genel Kurul kapsamında görüşülmüş olup; Dördüncü Değerlendirme Aşaması ülkemiz açısından halen devam etmektedir.
Türkiye’nin V. Aşama Değerlendirme Süreci
Ülkemiz, GRECO’nun 10 Aralık 2020 tarihinde gerçekleştirilen 93 no’lu büro toplantısında Beşinci Değerlendirme Aşaması’na dahil edilmiştir.
Bahse konu aşamada;
- Tema I kapsamında; merkezi hükümetlerde (en üst yürütme görevi) yolsuzluğun önlenmesi ve dürüstlüğün teşvik edilmesi,
- Tema II kapsamında; kolluk makamlarında yolsuzluğun önlenmesi ve dürüstlüğün teşvik edilmesi,
GRECO’nun 27 Kasım – 1 Aralık 2023 tarihlerinde gerçekleştirdiği 95. Genel Kurulunda ülkemiz hakkındaki Değerlendirme Raporu kabul edilmiş olup; Beşinci Değerlendirme Aşaması ülkemiz açısından halen devam etmektedir.