(YOLSUZLUĞA KARŞI DEVLETLER GRUBU)
KURULU
4 Mayıs 1998 tarihinde gerçekleştirilen 102. Avrupa Konseyi (AK) Bakanlar Komitesi toplantısında alınan (98) 7 sayılı ilke kararı ile, “1 Mayıs 1999 tarihi itibariyle bir ‘genişletilmiş kısmi anlaşma’ şeklinde” Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu (GRECO) kurulması yetkisi tesis edilmiş olup, iş bu yetkiye dayanarak 17 kurucu üye devlet tarafından (99) 5 sayılı ilke kararı ile GRECO 1 Mayıs 1999 günü itibariyle kurulmuştur.

KATILIM
Avrupa Konseyi bünyesinde tesis edilen ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile birlikte Konseyin en prestijli uluslararası organizasyonu olarak kabul edilen GRECO, yolsuzlukla mücadele alanında uluslararası ünü ve prestiji haiz, esnek ve etkin bir mekanizmadır. Katılım için AK’ne üye olmak gerekli değildir. Tam üyelik için aranan tek koşul, GRECO tarafından değerlendirilmeye alınmayı kayıtsız şartsız olarak kabul etmek ve “karşılıklı değerlendirme” aşamalarına herhangi bir çekince koymaksızın katılmaktır.

GRECO’ya Avrupa Konseyi üyesi ülkelerin yanı sıra, ABD de üyedir. GRECO’ya katılım sürekli artmakta olup, 13 Ocak 2011 tarihinde Gruba katılan Belarus ile birlikte üye sayısı 49’a ulaşmıştır. Ülkemiz, ulusal ve uluslararası alanda önemli bir sorun halini alan yolsuzluk olgusuyla mücadele konusundaki irade ve kararlılığının bir göstergesi olarak, 1 Ocak 2004 tarihinde GRECO’ya üye olmuştur.

AMAÇ
GRECO’nun amacı, dinamik karşılıklı değerlendirme süreci (a dynamic process of mutual evaluation) ve emsal baskısı (peer pressure) mekanizmalarını işletmek suretiyle üyelerinin Avrupa Konseyi tarafından oluşturulan yolsuzlukla mücadele standartlarına uygunluğunu değerlendirmek ve bu yolda kapasitelerinin artırılmasına yardımcı olmaktır.

GRECO ÇALIŞMA YÖNTEMİ
Çalışma biçimine gelince, GRECO  ülkeleri aşama aşama değerlendirmektedir. Bu aşamalar, dönemleri ve kapsadığı konuları itibariyle aşağıdaki gibidir:

GRECO, kural olarak her bir değerlendirme aşaması (evaluation round) ile ilgili ayrı ayrı olmak üzere; öncelikle ülkeleri, değerlendirme sualnamelerine (evaluation questionnaire) verilen cevaplar ve yerinde ziyaret/ülke ziyareti (on-site visit) çerçevesinde toplanan bilgiler esas alınarak değerlendirmeye tabi tutmaktadır.

Bilahere, incelenen ülke tarafından karşılanması gerekli görülen tavsiyelerin yer aldığı ülke değerlendirme raporu (evaluation report) GRECO genel kurulunda kabul edilir ve ülkelerden bu tavsiyeleri 18 ay içerisinde yerine getirmesi istenir.

En geç 18 ay içerisinde incelenen ülke tarafından GRECO Sekreteryasına sunulması zorunlu olan durum raporu (situation report) üzerine GRECO Sekreteryasının yardımı ile ülke raportörleri tarafından taslak uygunluk raporu hazırlanır. GRECO genel kurulunda kabul edilen uygunluk raporu (compliance report) veya gerek görülmesi halinde ek 12-18 aylık bir dönem sonunda, yine GRECO genel kurulunda kabul edilen ek uygunluk raporu (addendum compliance report) ve/veya ara uygunluk raporu (interim compliance report) ve/veya ikinci uygunluk raporu (second compliance report) ile tavsiyelerin ne ölçüde yerine getirildiği belirlenir.

Yukarıda zikredilen raporların hepsi, incelenen ülkenin izniyle GRECO sitesinde İngilizce ve Fransızca olarak, ilgili ülke tarafından ise, kendi dilinde tercümesiyle uluslararası ve ulusal düzlemde kamunun erişimine açık hale getirilir. Uygulamada, tüm ülkeler kısa bir süre içinde raporun yayınlanmasına izin vermektedirler.

Ayrıca, GRECO tarafından kabul edilen ülke değerlendirme raporları, değişik uluslararası kuruluşların yanı sıra aday ülke olduğumuz Avrupa Birliği tarafından da, özelikle ilerleme raporları bağlamında, ilgili ülkenin yolsuzlukla mücadele kapasitesinin değerlendirilmesinde referans alınmaktadır.
GRECO, üyelerinin zorunlu ya da gönüllü katkıları ile faaliyetlerini sürdürmektedir. GRECO bütçesine ülkemizin zorunlu katkı payı, Adalet Bakanlığı bütçesinden ödenmektedir. GRECO üyelerinin yılda 4 ya da 5 kez Strazburg’da yapılan düzenli genel kurul toplantılarına, genelde Adalet Bakanlığı daimi temsilcileri katılmaktadır.

TÜRKİYE I. ve II. AŞAMA DEĞERLENDİRME SÜRECİ
Birinci Aşama Değerlendirme sürecinin temasını,
Yolsuzluk suçlarının önlenmesi, soruşturulması, yargılanması ve karara bağlanmasından sorumlu kişilerin ya da kurulların bağımsızlığı, özerkliği ve yetkileri;
Yolsuzlukla mücadeleden sorumlu kişi ya da kurulların uzmanlaşmalarının teşvik edilmesi ve görevlerini yerine getirebilmeleri için uygun imkan ve eğitimin sağlanması;
Yolsuzluk davalarıyla ilgili soruşturma, kovuşturma ve cezadan muafiyet konuları,
İkinci Aşama Değerlendirme sürecinin temasını ise,
Yolsuzluk gelirlerine elkoyma ve müsadere;
Kamu yönetimi ve yolsuzluk;
Tüzel kişiler ve yolsuzluk konuları oluşturmuştur.
Türkiye’nin GRECO’ya üye olduğu tarihte (1 Ocak 2004) Birinci Aşama Değerlendirme süreci tamamlanmış olduğundan, GRECO’ya sonradan katılan diğer ülkeler gibi Ülkemiz de Birinci ve İkinci Aşama Ortak Değerlendirmesine tabi tutulmuştur.

Sualname süreci ve yerinde ziyaret sonrası hazırlanarak 6-10 Mart 2006 tarihlerinde yapılan 27. Genel Kurul Toplantısında kabul edilen Birinci ve İkinci Aşama Ortak Değerlendirme Raporu 21 tavsiyeden müteşekkildir.

GRECO, değerlendirme raporlarında tavsiyelerde bulunmakla yetinmekte, tavsiyelerin yerine getirilme yöntem ve şeklini ilgili ülkenin iç hukuk ve sistemine bırakmaktadır. Değerlendirme raporunun kabulünden itibaren 18 ay sonra ilgili ülke tavsiyelerin yerine getirilmesi konusunda yapılanlara ilişkin bir durum raporu (situation report) sunmaktadır.

31 Mart - 4 Nisan 2008 tarihlerinde yapılan GRECO 37. Genel Kurul Toplantısında, Ülkemizin Birinci ve İkinci Aşama Ortak Değerlendirme Raporunda yer alan tavsiyelerin yerine getirilmesine ilişkin "Uygunluk Raporu" görüşülerek kabul edilmiştir.

Kabul edilen uygunluk raporunda; 7 tavsiyenin "yerine getirildiği", 8 tavsiyenin "kısmen yerine getirildiği", 6 tavsiyenin ise "yerine getirilmediği" kararlaştırılmıştır.

Ne taslak raporda ne de Genel Kurul görüşmelerinde ülkemiz hakkında izleme süreci ihtimali gündeme getirilmemiş, bilakis Alman ve Hırvat raportörler tam yerine kısmen yerine getirilen tavsiyelerin çokluğunu Türkiye’nin tavsiyeleri uygulamada kararlı olduğu şeklinde yorumlamışlardır.

Yerine getirilmediğine ve kısmen yerin getirildiğine karar verilen tavsiyelere ilişkin Ekim 2009’da Bakanlığımızca hazırlanan Ek Durum Raporu GRECO Sekreteryasına sunulmuştur.

Söz konusu Durum Raporu 7-11 Haziran 2010 tarihlerinde yapılan 47. GRECO Genel Kurulunda ele alınmış ve toplantı sonucunda kabul edilen ikinci uygunluk raporu ile daha önce yerine getirilmediği tespit edilen tavsiyelerden 4’ünün "kısmen yerine getirildiğine", 2 tavsiyenin ise "yerine getirilmediğine" karar verilmiştir.

İş bu Birinci ve İkinci Aşama Ortak Ek Uygunluk Raporunun kabulü Türkiye’ye ilişkin Birinci ve İkinci Aşama Ortak Değerlendirme süreci sona ermiştir.

TÜRKİYE III. AŞAMA DEĞERLENDİRME SÜRECİ
GRECO’nun III. Aşama Değerlendirme süreci iki temadan müteşekkildir:

Üçüncü Aşama Değerlendirme süreci kapsamında, bir GRECO değerlendirme ekibi 19-23 Ekim 2009 tarihlerinde Ülkemize yerinde inceleme ziyareti (on-site visit) gerçekleştirmiştir.

Söz konusu ziyaretin başarılı ve verimli geçtiği, organizasyonun fevkalâde olduğu değerlendirmeciler tarafından hem ülkemizden ayrılmadan önce, hem de raporların görüşülmesi sırasında Genel Kurul önünde ifade edilmiştir.

Ülkemize yönelik Üçüncü Aşama Değerlendirme Raporları (Tema I ve Tema II) 22-26 Mart 2010 tarihleri arasında Strazbourg’ta yapılan 46. Genel Kurul toplantısında görüşülerek kabul edilmiştir. Raporlara göre ülkemize, suç haline getirme (Tema I) kapsamında 8, siyasi partilerin finansmanında şeffaflık (Tema II) başlığı altında ise 9 tavsiye yöneltilmiştir. Ayrıca alınan karar gereği ülkemiz, tavsiyelerle ilgili gerekli düzenlemeleri yapmaya ve 30 Eylül 2011 tarihine kadar bir Durum Raporu vermeye davet edilmiştir.

Söz konusu Durum Raporu, o güne kadar yapılan çalışmaları içerecek şekilde 30 Eylül 2011 tarihinde GRECO Sekreteryasına sunulmuş, akabinde, özellikle TBMM gündemine getirilen yargının etkinleştirilmesi paketinde yer alan rüşvet düzenlemelerini de kapsayan ilave bilgileri içeren ek rapor 25 Ocak 2012 tarihinde yine GRECO Sekretaryasına iletilmiştir.

3. Aşama uygunluk raporu 20-23 Mart 2012 tarihli 54. Genel Kurul Toplantısında kabul edilmiştir. Rapora göre, suç haline getirme (Tema I) kapsamında ülkemize yöneltilen 8 tavsiyenin 8'inin de "kısmen yerine getirildiği", siyasi partilerin finansmanında şeffaflık (Tema II) başlığı altında ülkemize yöneltilen 9 tavsiyeden 4'ünün "kısmen yerine getirildiği" 5'inin ise "yerine getirilmediği" kararlaştırılmıştır. Ülkemize tavsiyeleri karşılaması için ek süre verilmiştir.

Bilindiği gibi GRECO Usûl Kurallarına (İç Tüzüğüne) göre;
Ülkelere tavsiyeleri yerine getirmesi için ek bir süre verilmektedir. (Madde 32/2-i),
GRECO başkanı, bir sureti GRECO Yürütme Komitesine de iletilen ve GRECO tavsiyelerinin yerine getirilmesi hususuna dikkat çeken bir mektubu ilgili ülkenin GRECO nezdindeki heyet başkanına göndermektedir. (Madde 32/2-ii),
GRECO, üye ülke bakanlarından oluşan Avrupu Konseyi Bakanlar Komitesi başkanını, ilgili ülkenin daimi temsilciliğine tavsiyelere uyulmasını ihtar eden mektup göndermeye davet eder. (Madde 32/2-iii),
GRECO, Avrupa Konseyi Genel Sekreterini, ilgili ülkenin Dışişleri Bakanına tavsiyelere uyulmasını ihtar eden mektup göndermeye davet eder. (Madde 32/2-iv),
GRECO Başkanı ve Sekretarya Başkanı, AK Hukuk İşleri Genel Müdürü ve bazı ülke heyet başkanlarının da aralarında olduğu üst düzey bir heyet oluşturarak ilgili ülkeye mesaj iletilmesi sağlanır. (Madde 32/2-v),
Konu GRECO Tüzüğü’nün 16. Maddesi çerçevesinde Bakanlar Komitesine sunulur. (Madde 33),
Bakanlar Komitesi süreci tamamen ilgili ülkeye siyasi baskının yapılacağı süreç olup, burada göze çarpan en önemli husus ilgili ülkenin tavsiyeleri yerine getirmediği hususunda Bakanlar Komitesinin basın açıklaması yapmasıdır.

Bununla birlikte, GRECO’nun uluslararası kamuoyunda etkinliği giderek artmakta olup, ilerleme raporlarını hazırlarken Avrupa Birliği, Avrupa Parlamentosu, OECD, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlarla Transparency International gibi birçok uluslararası sivil toplum örgütünün GRECO çalışmalarını yakından takip ettiği ve GRECO raporlarını kendi çalışmalarında referans aldığı görülmektedir.

YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE AVRUPA KONSEYİ STANDARTLARI

Yolsuzlukla mücadele açısından Avrupa Konseyi standartlarını belirleyen temel enstrümanlar aşağıda sıralanmıştır.
1 Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesi (No: 173)
2 Yolsuzluğa Karşı Özel Hukuk Sözleşmesi (No: 174)
3 Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesine Ek Protokol (No: 191) [Türkiye tarafından 12.04.2012 tarihinde imzalanmıştır. Sözleşmenin onaylanmasına ilişkin işlemler devam etmektedir.] (Türkçe)
4 Bakanlar Komitesinin Siyasi Partiler ve Seçim Kampanyalarındaki Yolsuzluklarla Mücadelede Genel Kurallar Hakkında R (2003) 4 Nolu Tavsiyesi (İngilizce);
5 Yolsuzlukla Mücadelede (97) 24 Nolu Yirmi Temel İlke Kararı (İngilizce)
6 Bakanlar Komitesinin Kamu Görevlileri İçin Davranış Kuralları Hakkında R (2000) 10 Nolu Tavsiyesi (İngilizce)