Tanım : Uluslararası istinabe (adli yardımlaşma), bir devletin yetkili bir adli makamının diğer bir devletin adli makamı adına yerine getirdiği işlemler bütünüdür. İstinabe işlemleri, ilgili devletlerle aramızda yürürlükte bulunan ikili antlaşma ya da çok taraflı sözleşmeler, bunların bulunmaması halinde de, uluslararası teamül hukuku kuralları ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde yürütülmektedir.

Merkezi Makam : Adli yardımlaşmaya ilişkin sözleşmelerde yer alan hükümler ve mevzuatımız gereğince Adalet Bakanlığı, uluslararası adli yardımlaşma işlemlerinde merkezi makam olarak görev yapar. Bu görev Adalet Bakanlığı bünyesinde bulunan Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilir.

Uluslararası ceza istinabe yoluyla yerine getirilebilecek işlemler:
a) Şüpheli veya sanıkların ifadelerinin alınması veya sorgularının yapılması,
b) Mağdur, müşteki, katılan, tanık veya bilirkişilerin dinlenmesi,
c) Bilgi ve delil temini, banka kayıtları, muhasebe belgeleri, şirket dosyaları ve ticari belgeler de dâhil olmak üzere, ilgili belge ve kayıtların asıllarının veya tasdikli suretlerinin sağlanması,
d) Delil toplamak amacıyla; kazanç, malvarlığı, araç-gereç ya da diğer hususların tespiti veya izlenmesi,
e) Delil amaçlı arama ve el koyma, eşya ve yer incelemesi,
f) Yabancı mahkemelerce verilen el koyma veya benzeri tedbirlerin infazı,
g) Yabancı mahkemelerce verilen nihai hükümlerde yer alan, hapis cezası, para cezası, müsadere, hak yoksunluğu veya diğer cezai yaptırımların infazı.
h) Cezai kararların tebliği. (Cezai kararların tebliği adli yardımlaşma işlemi niteliğindedir ancak ayrı bir Genelge ile düzenlenmiştir. Cezai tebligat konusunda daha fazla bilgi için tıklayınız)

Mevzuat :
a)Çok taraflı sözleşmeler:
Türkiye, Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi’ne (CİKAYAS) ve anılan Sözleşme’nin Ek 1. Protokolüne taraftır. CİKAYAS’a taraf olan diğer 45 devletle aramızdaki suçlu iadesi işlemleri bu Sözleşme hükümlerine göre yerine getirilmektedir. Azerbaycan ve Ermenistan gibi Avrupa ülkesi olmayan bazı devletler de anılan Sözleşmeye taraftır. ABD sözleşmenin tarafı değildir, bu ülkeyle aramızda ikili antlaşma vardır.

CİKAYAS ve Ek 1. Protokol’ün metinlerine, ülkeler tarafından konulan çekincelere ve taraf devletlerin listesine aşağıdaki linklerden ulaşılabilir :

Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi (CİKAYAS) (Türkçe)   (İngilizce)
CİKAYAS’a Taraf Olan Devletler
CİKAYAS’a Konulan Çekinceler (Türkçe)   (İngilizce)
CİKAYAS Açıklayıcı Rapor (İngilizce)

CİKAYAS’a EK 1 Nolu Protokol (İngilizce)
CİKAYAS’a Ek 1 Nolu Protokol’e Taraf Olan Devletler
CİKAYAS’a Ek 1 Nolu Protokol’e Konulan Çekinceler (İngilizce)
CİKAYAS’a Ek 1 Nolu Protokol Açıklayıcı Rapor (İngilizce)

Anılan sözleşme dışında da, uluslararası ceza istinabe niteliğindeki işlemler için imzalanmış olan Ceza Yargılarının Milletlerarası Değeri Konusunda Avrupa Sözleşmesi veya Ceza Kovuşturmalarının Aktarılması konusunda Avrupa Sözleşmesi gibi sözleşmeler bulunmaktadır.

Diğer yandan doğrudan uluslararası ceza istinabe için hazırlanmış olmasa da içinde bu konuya ilişkin hükümler barındıran Terörizmin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesi gibi sözleşmeler mevcuttur.

Uluslararası adli yardımlaşma konusunda tarafı olduğumuz çok taraflı sözleşmelerin listesini görmek için tıklayınız...

Ayrıca, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin tamamına http://ua.mfa.gov.tr sayfasından sorgulama yapılarak ulaşılabilir.

b)İkili antlaşmalar :
CİKAYAS’a taraf olmayan ve aramızda ikili antlaşma olan devletlerle olan ceza istinabe/ tebligat işlemleri aşağıdaki linklerden ulaşılabilen antlaşmalardaki hükümlere göre yerine getirilir.

Amerika Birleşik Devletleri
Arnavutluk
Cezayir
Çin
Fas
Gürcistan
Hindistan
Irak
İran
Kazakistan
Kırgızistan
Kuveyt
K.K.T.C.
Lübnan
Makedonya
Mısır
Moğolistan
Moldova
Özbekistan
Pakistan
Romanya
Suriye
Tacikistan
Tunus
Türkmenistan
Ürdün
Umman

c) Mütekabiliyet :
Aramızda akdi bağ olmayan devletlerle yapılan ceza istinabe işlemleri (Kanada, Kosova vb.) mütekabiliyet (karşılıklılık) prensibine göre yerine getirilir.

d)Kanun :
Uluslararası adli yardımlaşma konusunu düzenleyen özel bir kanunumuz bulunmadığından ceza adli yardımlaşma işlemleri iç hukukumuzda; Türk Ceza Kanunu’nun 8-19. maddeleri ve çeşitli kanunlarda yer alan düzenlemelere göre yerine getirilmektedir.

e)Genelge :
Ceza istinabe işlemlerinin temel prensipleri Bakanlığımızın 16.11.2011 tarihli ve 69/2 sayılı ‘Uluslararası Ceza İstinabe İşlemlerinde Adli Makamlarımızca Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar’ konulu Genelgesinde gösterilmiştir.

Ceza istinabede uluslararası sözleşmelerden veya uygulamalardan kaynaklanan temel prensipler :
Talep edilen ülkenin mevzuatı uygulanır:
Uluslararası teamül ve sözleşmeler, ceza istinabe işlemlerinin adli yardımlaşma istenen tarafın kendi mevzuatında öngörülen şekillere uygun olarak yerine getirilmesini öngörmektedir.

Ceza istinabe işlemleri için kural olarak masraf alınmaz :
Cezai istinabe işlemleri herhangi bir masraf alınmadan yerine getirilmektedir. Ancak doktor raporu, DNA analiz raporu, veya bilirkişi raporu gibi uzmanlık veya masraf gerektiren bir adli yardımlaşma isteminde bulunuluyorsa istemin dayanağını teşkil eden sözleşmenin bu husustaki maddesine de atıf yapılarak, bilirkişi ücretinin işlem tamamlanıp, yapılan masrafın bildirilmesinden sonra gönderileceği yazılmalıdır.

Yazışma dili :
Ceza istinabe taleplerinin istenilen devletin resmi dilinde yapılması gerekmektedir. Bu nedenle kural olarak, hazırlanacak evrak ilgili ülkenin resmi diline tercüme ettirilmesi ve evrakın Türkçe nüshası ve tercümesinin birlikte gönderilmesi gerekmektedir.